Kangal, Ulaş, Altınyayla (Tonus) bölgesi tarihi kültür ve miraslarımız
Çökmeye Yüz Tutan Tarihi Miras
Atıl durumda olan tarihi konaklar, sadece mimari bir değer kaybı değil, aynı zamanda bir kültürel erozyonun da göstergesidir. Bugün hala ayakta kalmayı başaran konaklar, zamanla büyük bir baskı altında; çevresel etmenler, yerel yönetimlerin ilgisizliği ve yetersiz koruma politikaları yüzünden hızla çürümeye devam ediyor.
Çökmeye yüz tutmuş bir konağın her bir odası, tarihin kaybolan parçalarından biri gibi. Ancak çoğu zaman bu değerli yapılar, yok olana kadar koruma altına alınmıyor. İçindeki eşsiz ahşap işçilikleri, duvarlarda yer alan minyatürler, taşın üzerine işlenmiş motifler göz ardı ediliyor. Yapıların çoğu, restore edilmek yerine terk ediliyor, üzerine yapılan yeni yapılar eski mirası yok ediyor.
KANGAL:
Alacahan, tarihi Alacahan camii ve diğer tarihi mekanlar yıllar evvel ilgisizlik ve bakımsızlık nedeniyle çökmüştür.
ULAŞ:
Ulaş bölgesinde bulunan tarihi mekanların durumu içler acısı, Ulaş gölü sosyal tesisler ve çevre düzenlemesine ihtiyaç duyulmaktadır.
Deliktaş köyü
Aşık Ruhsati şair ve ozan Deliktaş köyünde dünyaya gelmiştir. Ve Sivas’ın türkülerinin ağıtlarını öykülerinin ve anonim türküleri ve değişleri derleyerek kültürümüze kazandırmıştır. Kendisi bölgemizin önemli bir değeridir.
Acıyurt köyü:
Acıyurt köyü Mezrasında bulunan mihrali bey konağı Sivas valiliğimiz özel idare tarafından restorasyonu yapılarak sağlıklı yapıya kavuşturulmuştur. Bu durum oldukça memnuniyet vericidir. Ve ayrıca tarihi camii ivedilikle aslına uygun restorasyona ihtiyaç duyulmaktadır.
Kötüyürt Köyü:
Kötüyurt köyü Koyun barınağı (ağıl) olan ahşap ve eski mimari dokuya sahip bu mekan hayvanlarla (öküz- at ) ile işletilen ziraat aletleri ve benzeri mutfak araç - gereçleri ile zenginleştirilmiş müzede bulunmaktadır. Ve bahsi geçen müze sarı hoca oğlu Recep’in şahsına aittir. Ve bu köyümüz 1960 -1970 ve önceki yıllarda yılkı atlarıyla da bilinip tanınan bir köyümüzdür.
Kazanpınar Köyü:
Kazanpınar köyü, İmamoğulları konağı bölgesinde hatırı sayılır ailelerine imamoğulları kabilesine aittir. Atıl durumdadır, restorasyon yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
Yazıcık Köyü:
Yazıcık köyü ve Başören köyü yayla mezrası bölgesinde bulunan Şifalı su çeşmesi bölgede yaşayan halk tarafından şifalı su olduğu bilinmektedir ve çevre düzenlemesine ihtiyaç duyulmaktadır.
Küpeli köyü:
Küpeli köyü Bölgesinde değil Sivas genelinde çöreği ve böreği ile zengin lezzetli mutfak çeşitliliğine sahip bir köyümüzdür. Kangal, Ulaş, Tonus bölgesinde 1990 öncesi küpeli köyünde birçok kadın aşçıbaşı ( keyfeni) olarak civar köylerde düğün yemekleri için görevlendirilir. İçli köfte, üzümlü, küpeli tandır çöreği, kömbesi, mantı çeşitleri ve su böreği, hingel ile ünlü bir köyümüzdür. Ve ayrıca
“Hastane kapısına kar doldu’’ ağıtını hastanede hasta iken kaleme alan Arife Erdoğan Küpeli köyü doğumludur.
Belirtmiş olduğum yemek çeşitleri Küpeli li Keyfeni kadınlar tarafından bölgesinde toplu yemeklerde görev alırlardı. Keyfeni; Aşçı başı ve en iyi yemek yapan kadın demektir.
ALTINYAYLA- (Tonus)
Altınyayla merkez’de şair – ozan Talip’i coşkun bölgenin önemli bir değeridir. Anıların ve hatıraların ile yaşanmışlıkları olan Talip’i coşkun konağı içler acısı ve çökmeye yüz tutmuş bu konağının ivedilikle restorasyonu ve ihyasının yapılması önem arz etmektedir. İskender subaşı konağı, İsmail ağa konağı, aynı şekilde atıl bir durumdadır. Altınyayla eski bir yerleşim yeri olmakla birlikte zengin bir mutfak lezzetlerine sahiptir. Tonus köftesi, içli mantı ve hingeliyle meşhurdur. Su böreği, madımak mıhlası ve madımak çorbası, yayla çorbası ve birçok çeşitliliğe sahiptir. Ve ayrıca Altınyayla (tonus) ta 1960 lı yılların sonlarına kadar at yarışı ve güreş müsabakalarına ev sahipliği yapmış( o dönemin güreş müsabakalarında güreşçilerinden paşa köyünden Bahri Yıldız ve Gümüşdiğin köyünden Hüseyin Özdal olduğu bilinmektedir ) o dönemin koşullarında bir nahiyemizdi. Bu festivalleri şenlikleri dönemi muhtar ve daha sonra tonus’un belde başkanlığını uzun yıllar yürüten Akbulutlar ( şefeller)kabilesinde önde gelen isimlerden Sefer Akbulut’un yürüttüğü bilinmektedir. Ve ayrıca Sefer Akbulut’un tonus’a ciddi hizmet ve yenilikler getirmiş olduğu bilinmektedir. O dönemlerde siyasette ve bölgede isminden tonus’lu Sefer ağa adıyla kendisinden söz ettiren değerli bir kişidir.
Tahyurt köyü:
Tahyurt köyü Ali kahyalar konağı Altınyayla bölgesinde adından söz ettiren önemli bir tarihi mirastır. Ve kendi imkanları ile kısmen restorasyon yapılmıştır. Şu an mirasçılarından Bayram Öztürk’ün kullanımındadır.
Kürkçüyurt köyü:
Kürkçüyurt köyünde bulunan tarihi ve ihtişamlı konağı köyün önemli şahsiyetlerinden Vahap oğlu konağı Atalay kabilesine aittir ve kendi imkanları ile kısmen restorasyonu yapılmıştır. Şu an için mirasçılarından Erhan Atalay’ın kullanımındadır.
Gümüşdiğin köyü:
Gümüşdiğin Köyü’nün önde gelen saygın kabilelerinden olan Osman Çavuşlar Konağı Atıl durumdadır, ve Altınyayla bölgesinde bulunan tarihi konaklardan biri olma özelliğini taşımaktadır. Şu an için mirasçıları olan Hacı Salih ve Bekir ÖZDAL kullanımındadır.
Deliilyas Beldesi:
Deliilyas beldesi karamanoğulları (Karakahyalar)nın köklü kabilesinden ve saygın zatlarından Ramazan Hoca Konağı kendi imkanlarıyla kısmen restorasyon yapılmıştır. Şu an mirasçılarından Ramazan ÇETİN kullanımındadır. Bu beldemiz celal oğlan ağıtıyla da bilinmektedir.
Hacı Osman Ağa kabilesine ait konak ve su değirmeni 1970 li yıllara kadar ayakta idi. Ancak daha sonra bakımsızlıktan dolayı tarihi miras yok olmuştur.
Celal Oğlan’ın İpek mendil Türküsü ve Ömer Darıcı (Dağ Ömer) adına yazılan Dağların Aslanı Dağ Ömer hani elinde bıçak belinde silah dağların aslanı Dağ Ömer hani Türkleri ile tanınan bir beldemizdir.
Gazimara köyü:
Gazimara köyünde bulunan tarihi konakta diğerleri gibi atıl durumdadır. Hoca Osman Ağa Konağı aslına uygun restorasyon yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır.
Başören Köyü:
Başören Köyü Sarissa Antik Şehir ve Kıralın gölü (suppitasu) ile önemli bir konuma sahiptir. Sarissa ve Suppitasu turizme kazandırmak için hale hazırda bulunan çevre düzenleme projesi hayata geçirilmelidir. Reşo Ağa ve ( A.Turan Çetin) ve Seterekli İbe Ağa oğluna ( Adıgüzel çakmak) ait olan iki ayrı konak 1960’lı yıllarda ilgisizlik ve bakımsızlıktan çürüyerek çökmüştür. Ve ayrıca Yusuf ağa (Yusuf çelik ) nın tarihi konağı diğerleri olduğu gibi ilgisizlik ve bakımsızlık neticesinde 1950-1960 yılları döneminde çökmüş olduğu bilinmektedir ve köyümüzün önde gelen kabilelerindendir yayla ve Ahmet ağa mezraları Yusuf ağa kabilesine aittir. Tonus bölgemizde benzeri durumlar çok yaşanmıştır. Başören köyü Yayla ve Mezralarıyla da önemli bir konuma sahiptir; Yayla Mezrası, Ahmet Ağa Mezrası, Akkuzulu Mezrası ve Karamanoğulları ( karakahyalar) Reşo Ağa, Akyar önü Yaylası bölgenin önemli yaylalarındandır. Başören köyü ayrıca da Arife Erdoğan hastanenin kapısına kardoldu ağıtıyla ve Hacı Karaca (topal Hacı) öle bacın öle yoluna gardaş ağıtıyla da bilinen ve tanınan bir köyümüzdür. Başören köyü bölgenin en eski bir yerleşim yeridir. Zengin bir mutfak yelpazesine sahiptir; örneğin içli köfte, içli mantı, su böreği, hingel, kömbe, madımak muhlası, madımak çorbası ve yayla çorbası gibi mutfak lezzetleriyle bilinip tanınan köyümüzdür. Ve ayrıca başören köyü ben turizmci ar-ge ve aile ekonomisi yazarı Karamanoğullarından (karakahyalar) Reşo ağa oğlu Ahmet Turan Çetin torunu Gültekin Çetin olarak doğup büyüdüğüm anılarımın ve hatıralarımın olduğu köyümdür.
Kültür ve tabiat varlıklarımıza sahip çıkıp yaşatmazsak, köklü bir geçmişe sahip olduğumuzu gelecek nesillerimize doğru anlatım rehberi olamayız.
-GEÇMİŞİNİ BİLMEYEN GELECEĞİNE IŞIK TUTAMAZ!