İnsanoğlunun nasıl bir varlık olduğunu çözmek gerçekten son derecede zordur! Bakarsın melek gibidir; bakarsın şeytandan da adî bir yaratık olur çıkar. Yırtıcı bir hayvan ancak aç kalınca başka bir hayvanı parçalar, öldürür ve ihtiyacını giderir; ihtiyacını giderdikten sonra da başkalarına zarar vermez. Oysa bazı insanlar hiç de açlığını giderip hayatını kurtarmak gibi hayatî bir ihtiyacını karşılamak zorunda olmadığı halde başka insanları, hatta karısını-öz evladını incir çekirdeğini doldurmayacak sebeplerle öldürebiliyor. Bazısına da bakıyorsun, elindekini avcundakini yoksullara saçıp veriyor; onları koruyup kolluyor; ?Yaratandan ötürü? sevgi-saygı ve merhamet gösteriyor. Bu durumu Mevlâna şöyle açıklıyor:
?Biz insanlar öyle mahlukatız ki, bazan melekler insan olarak yaratılmadıklarına üzülürler; bazen de şeytanlar bizden olmadıklarına şükrederler! Hem meleklerden öteye, yukarıya yücelmek, hem de hayvanlardan dahi aşağıya düşmek insana mahsustur! Her iki durumda olmak ta yani düşmek de yücelmek de elimizdedir ve bizim seçimimize bağlıdır! Kime ve neye benzemek istiyoruz; meleklere mi, şeytana mı ? Varmak istediğimiz hedef nedir?? (Vehbi Vakkasoğlu´ndan aktaran Halil Altuntaş, a.g.e.s.164)
İnsanoğlunun bu yüksek değerini, evren kadar yüksek değerini en iyi anlayanlardan birisi de Hz. Ali´dir. Veliyullah, kendi kendisini hor gören insana şöyle hitap eder: ?Ey insan! Sen kendinin küçük, değersiz bir maddi yapı olduğunu sanırsın. Halbuki sen küçük bir evrensin; büyük evren de sende dürülmüştür!? (Halil Altuntaş, Başkaları için Ağlayabilmek D.İ.B. s.165)
Büyük Şair Şeyh GALİP, Hz. Ali´nin yukardaki sözünü şiir dili ile tercüme eder gibi, bakınız insanı nasıl anlatıyor: ?Ey gönül neden böyle gam dolusun? Her ne kadar virane olsan da tılsımlı bir hazinesin sen; meleklerin secde etmekle emrolunduğu değerli bir varlıksın sen! Bildiğin gibi değil her şeyden üstünsün sen! Ruhsun, Cebrailin nefesi ile eşsin, Hak´kın sırrısın, Meryemoğlu İsa gibisin sen! Zâtına hoşca bak, çünkü evrenin özüsün, varlık ve oluşların göz bebeği insansın sen !?(Halil Altuntaş.a.g.e.s.164)
