Sivas “Cumhuriyet’in temellerinin atıldığı şehir” olarak zikredilse de Sivas’ın kıymet-i baha’sı bununla sınırlı değildir. Tarih öncesi çağlardan itibaren önemli bir merkez olan Sivas, Selçuklular devrinde bir ticaret şehri olmasının yanı sıra, Kadı Burhaneddin ve Eratna beyliklerine başkentlik etmiştir.
Osmanlı’nın “Eyalet-i Rum” olarak zikrettiği Sivas 15. Yüzyıldan itibaren Tokat, Amasya ve Şebinkarahisar-ı bölgenin paşa sancaklığını, yani bölge merkezliğini üstlenmiştir. 1923’e kadar Sivas Kayseri’nin Sarıoğlan ve Pınarbaşı ile Malatya’nın Darende kazalarının da bağlı olduğu büyük bir şehirdi. Ancak tarihin hiçbir devrinde Kayseri Sivas’a bağlı olmamıştır.
Günümüzde Türkiye’nin demografik yapısına derin bir iz bırakan 1864 Çerkez Göçü’ne ve 93 Harbi neticesinde (1877-78) Sivas Balkanlardan, özellikle Kafkaslardan gelen Müslüman-Türk muhacirlere kucak açmıştır Sivas.
19. yüzyılın sonları Sivas için sosyal, ekonomik ve kültürel açıdan oldukça bereketlidir. Bugün de varlığını koruyan Vilayet Binası, Jandarma Binası, Mekteb-i Sanayi Müzesi, Arkeoloji Müzesi bu devrin mahsullerindendir. 19. Yüzyılın sonlarında görev yapan valilerimizden özellikle Reşid Akif Paşa’yı anmamak saygısızlıktır.
19. yüzyılda Sivas’ta iz bırakan müesseselerimizden birisi de Sivas İdadisidir.
Osmanlı’da Tanzimat ile başlayan yenileşme hareketleri, eğitim sathında da kendisini göstermiş; bu meyanda “Maarif-i Umumiye Nezareti” (1857) (yani Milli Eğitim Bakanlığı) kurulmuştur. Hemen ardından “Maarif-i Umumiye Nizamnaesi” (1869) adı altında eğitimle ilgili kanun çıkarılmıştır. Bunun neticesinde Osmanlı coğrafyasının muhtelif şehirlerinde idadiler, bugünkü manasıyla liseler birbiri ardınca açılmıştır.
Bu gelişmelere paralel olarak 1879’da Zeynelâbidin Paşa zamanında Sivas’ta da bir idadi açılması gündeme gelmiştir, ancak çeşitli sebeplerden dolayı söz konusu idadinin temelleri 1890’da atılmıştır. Binanın açılışı ise, Sivas Valisi Mazlum Paşazade Mehmed Memduh Beg tarafından 1892’de yapılmıştır.
Bu tarihi bugün müze olarak kullanılan İdadi binasının kitabesi de tasdik etmektedir: “Mekteb-i İdadi-i Mülki Kitabesi / Şevketlü Gazi Abdülhamid Han-ı Sani Hazretlerinin zaman-ı saltanatlarında / Rütbe-i bâlâ ricalinden Mazlum Paşazade Mehmed Memduh Beg Efendinin / Sivas Vilayeti Valiliğinde işbu Mekteb-i İdadi-i Mülki inşa olundu / Rebiül Evvel sene 1310. Mehmed Edib-i Sivasi”
Yukarıdaki Hicri tarih Miladi olarak Ekim 1892 tarihine tekabül etmektedir.
Söz konusu tarihi âcizane incelediğimiz Sivas İdadisi Künye Defteri’nin ilk kayıtları da teyit etmektedir. Zira Sivas İdadisine ilk kaydolan ilk talebenin “tarih- duhulü” bölümünde, yani kayıt tarihinde Rumi.28 Teşrin-i Evvel 1308 tarihi mevcuttur. Bu tarih Miladi olarak 9 Kasım 1892 tarihini vermektedir. Haliyle Sivas İdadisinin birinci elden kaynakları 1892 tarihine işaret etmektedir.
Nedendir bilinmez Sivas Lisesinin kuruluşu olarak 1887 tarihi zikredilmektedir. Tarihin vazgeçilmez kaidesi olan “belge”ler bize bu tarihin doğru olmadığını göstermektedir.
Yanlış olan ama doğru olduğu halk tarafından terennüm edilen söz ya da malumat için “galat-ı meşhur” tabiri kullanılır.
Tarihi vesikalar ışığında ifade etmek elzemdir ki:
*Sivas sadece “Yiğidin harman olduğu şehir” olarak değil geçmişte de “Meninetü’s Sivas” yani medeniyet sahibi şehir” adıyla vesikalarda anılmıştır.
*Sivas sadece Sivas Kongresi zamanında değil, tarihin her devresinde ehemmiyete haiz bir şehir olmuştur.
*Kayseri hiçbir zaman Sivas’a bağlı olmamıştır.
*Sivas İdadisi / Lisesi 1887’de değil, 1892’de kurulmuştur.
Sivas’a izafe edilmiş, doğru olarak kabullenilmiş Galat-ı meşhur cihetinden bazı malumatlardan, Sivas adına arınmak temennisiyle…
(Bu arada “*Sivas Lisesi 1915’te mezun vermemiştir. Bütün talebeler Çanakkale Savaşı’nda şehit olmuştur.” malumatına dair hazırlanmaktayız.)
Saygılarımızla.
